شرایط انتقال معنا در ترجمه: بررسی موردی ترجمه اشعار شهراب سپهری به فرانسه و رنه شار به فارسی

عمل ترجمه نوعی کنش زبانی است که سبب انتقال معنا از زبان مبدا به زبان مقصد می گردد. بی شک این کنش زنده و پویاست و نمی توان آن را بسته و منجمد دانست. به همین دلیل، عملیات گفتمانی ترجمه در فرآیند عبور به متن مقصد و در هنگام انتقال معنا، در بعضی موارد تغییراتی را نسبت به معنای اولیه متن مبدا اعمال می کند. به عبارت دیگر، عبور از متن مبدا به متن مقصد فاصله ای است که کنش زبانی مترجم به مرور آن را پر می کند. اما پر کردن این فاصله با توجه به ضرورت هایی شکل می گیرد که برخی از آنها زبان شناختی، برخی نشانه- معناشناختی و برخی دیگر اجتماعی- فرهنگی هستند. به کارگیری همین ضرورت هاست که انتقال معنا را از متن مبدآ به متن مقصد با دشواری ها و چالش هایی مواجه می سازد. چگونه و بر چه اساسی کنش ترجمه این دشواری ها و چالش ها را پشت سر گذاشته و به مرحله خلق یا تولید مجدد می رسد ؟ به دلیل تعاملات اجتماعی - فرهنگی که دو متن مبدآ و مقصد با هم پیدا می کنند، معنا با نوساناتی روبرو می گردد؛ به قول بنونیست کنش گفته پرداز، عمل فردی تولید است که منجر به تمایز گفتمانی می شود. و بر اساس نظریه فستینگر جریان شناختی دریافت نوعی ناسازگاری شناختی را سبب می گردد که مبتنی بر تغییر عقاید، رفتار و معلومات به منظور تطابق آنها با شناخت جدید است. و بالاخره به عقیده گادامر معنای یک متن همواره از تولید کننده آن فراتر می رود. به اعتقاد ما، فرآیند ترجمه تنها یک کنش بازآفرینی نیست بلکه کنش خلق و تولید هم هست که مجموعه تعاریف ذکر شده شامل آن می شود. به این ترتیب، نوساناتی که در فرآیند کنشی ترجمه رخ می دهند می توانند متن مقصد یا ترجمه شده را به مثابه متنی خلاق ارایه نمایند که دارای هویتی نشانه-معناشناختی و اجتماعی - فرهنگی است. هدف از این پژوهش، بررسی کنش زبانی ترجمه در هنگام انتقال معنا از متن مبدا به متن مقصد، برای کشف نوسانات و تغییرات معنایی است که متن ترجمه شده حاوی آن است. به این ترتیب، این تحقیق اجازه می دهد تا به شرایط انتقال معنا در ترجمه اشعار از فارسی به فرانسه و بالعکس، با توجه به ویژگی های زبان شناختی، نشانه- معناشناختی و فرهنگی پی ببریم. به همین دلیل می توانیم ضعف و قوت های ترجمه را در هنگام عبور از متن مبدآ به متن مقصد مطالعه کنیم و این امر ما را از شرایط ویژه انتقال معنا آگاه می سازد که شاید تا کنون در مطالعات ترجمه در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است